Kraje wysokiego ryzyka AML – z kim współpraca może być ryzykowna?
AML i kategorie krajów wysokiego ryzyka
Czym jest AML i dlaczego jest kluczowe dla biur rachunkowych i wirtualnych?
AML (anti-money laundering and financing of terrorism) to kompleksowy system przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, który chroni system finansowy przed nadużyciami. Polska ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy (Dz.U. 2023 poz. 1124 z późn. zm.) nakłada na instytucje obowiązane – w tym biura rachunkowe, kancelarie podatkowe i usługowe biura wirtualne – obowiązek stosowania procedur i monitorowania transakcji klientów.
Rola instytucji obowiązanych jest kluczowa: muszą identyfikować beneficjentów rzeczywistych, oceniać poziom ryzyka prania pieniędzy i wdrażać środki bezpieczeństwa finansowego. Instytucje obowiązane muszą także raportować podejrzane transakcje do GIIF, aby utrzymać skuteczny system przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Czym są kraje wysokiego ryzyka i kto je klasyfikuje?
FATF (Financial Action Task Force, czyli Grupa Specjalna ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy) to globalny organ, który opublikował listę tzw. jurysdykcji podlegających wezwaniu do działania („High-Risk Jurisdictions subject to a Call for Action” – tzw. czarna lista) oraz objętych wzmożonym monitoringiem („Jurisdictions under Increased Monitoring” – tzw. szara lista). Celem FATF jest wskazanie krajów, które mają strategiczne braki w systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu.
Komisja Europejska uzupełnia działania FATF, tworząc własną listę państw trzecich wysokiego ryzyka w Rozporządzeniu Delegowanym Komisji (UE) 2023/1219 z dnia 17.05.2023 r. Dyrektywa AMLD5 zobowiązuje instytucje finansowe i inne podmioty obowiązane do stosowania bardziej restrykcyjnych procedur wobec klientów z takich krajów.
Źródła, które warto monitorować, to:
- FATF – High-Risk Jurisdictions and Jurisdictions under Increased Monitoring
- EU AML High-Risk Third Countries List
Lista krajów wysokiego ryzyka – aktualny stan i zmiany
Aktualna lista krajów wysokiego ryzyka FATF i UE (stan na czerwiec 2025 r.)
Poniższa tabela przedstawia zestawienie czarnej i szarej listy FATF oraz listy UE, które warto regularnie aktualizować w procedurach biura.
| Lista | Kraje (wybór kluczowych pozycji) | Zmiany w 2024/2025 |
|---|---|---|
| FATF – czarna lista | Korea Północna, Iran, Mjanma (Myanmar) | brak zmian w czerwcu 2025 r. |
| FATF – szara lista (jurysdykcje objęte wzmożonym monitoringiem) | Algieria, Angola, Boliwia, Bułgaria, Burkina Faso, Kamerun, Wybrzeże Kości Słoniowej, DR Konga, Haiti, Kenia, Laos, Liban, Monako, Mozambik, Namibia, Nepal, Nigeria, RPA, Sudan Południowy, Syria, Wenezuela, Wietnam, Wyspy Dziewicze (brytyjskie), Jemen | Dodano: Boliwia, Wyspy Dziewicze (UK). Usunięto: Chorwację, Mali, Tanzanię (czerwiec 2025). Wcześniej (luty 2025) z listy spadły m.in. Filipiny. |
| UE – lista państw trzecich wysokiego ryzyka | Afganistan, Algieria, Angola, Burkina Faso, Kamerun, DR Konga, Haiti, Iran, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kenia, Laos, Liban, Mali, Monako, Mozambik, Mjanma, Namibia, Nepal, Nigeria, Korea Północna, RPA, Sudan Południowy, Syria, Tanzania, Trynidad i Tobago, Vanuatu, Wenezuela, Wietnam, Jemen | Dodano (10.06.2025): Algierię, Angolę, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kenię, Laos, Liban, Monako, Namibię, Nepal, Wenezuelę. Usunięto: Barbados, Gibraltar, Jamajkę, Panamę, Filipiny, Senegal, Ugandę, ZEA. |
Przypadki kontrowersyjne lub mylące
Listy publikowane przez FATF i Komisję Europejską są podstawowym narzędziem w ocenie ryzyka, ale nie obejmują wszystkich potencjalnie problematycznych jurysdykcji. Przykładowo Stany Zjednoczone nie znajdują się na żadnej z list, choć sankcje wydawane przez OFAC wskazują na liczne ograniczenia dotyczące obrotu z podmiotami z tego kraju. Podobnie w rankingach takich jak Basel AML Index niektóre państwa oceniane są jako szczególnie narażone, mimo że nie zostały formalnie sklasyfikowane jako państwa trzecie wysokiego ryzyka w prawie unijnym.
Kolejnym źródłem nieporozumień są tzw. raje pośredniczące, często wykorzystywane w strukturach holdingowych. Zjednoczone Emiraty Arabskie czy Hongkong formalnie nie są objęte unijną listą wysokiego ryzyka, jednak w praktyce mogą służyć jako ogniwo w procesach transferu kapitału. Podobnie Monako czy Gibraltar – będący brytyjskim terytorium zamorskim – bywają wykorzystywane jako lokalizacje do rejestracji spółek pośrednich.
Dlatego sama siedziba klienta lub kontrahenta nie daje pełnego obrazu. Konieczne jest badanie całego łańcucha właścicielskiego, w tym beneficjentów rzeczywistych, aby uniknąć błędnej klasyfikacji ryzyka i ewentualnych braków w procedurach zgodności.
Ryzyka wynikające ze współpracy z podmiotami z krajów wysokiego ryzyka
Ryzyko prawne i odpowiedzialność biura
Naruszenie obowiązków AML może skutkować karami finansowymi do 5 mln zł lub 10% obrotu rocznego. Odpowiedzialność osobista członków zarządu wynika z art. 154 ustawy AML. GIIF może zakwestionować usługę, jeśli brak jest należytej staranności w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy.
Ryzyko operacyjne i reputacyjne
Rejestracja spółek przez klientów z jurysdykcji wysokiego ryzyka może wiązać się z sankcjami i utratą zaufania banków. Negatywny wizerunek w oczach klientów i partnerów może prowadzić do spadku przychodów i utraty kontrahentów.
Jak identyfikować i oceniać klientów z krajów wysokiego ryzyka
Weryfikacja kraju pochodzenia klienta i beneficjenta rzeczywistego
Podstawą jest identyfikacja kraju rezydencji poprzez KRS, paszporty, dokumenty rejestracyjne. Warto analizować pełnomocnictwa, adresy w CRBR i powiązania właścicielskie, aby skutecznie identyfikować jurysdykcje wysokiego ryzyka.
Wskazówki praktyczne dla biur: należy weryfikować autentyczność pełnomocnictw, sprawdzać adresy rejestracji w krajowych i zagranicznych rejestrach oraz identyfikować beneficjentów rzeczywistych w CRBR, aby mieć pełen obraz struktury klienta.
Ocena ryzyka klienta – przykładowa metodologia
Praktyczny model scoringowy może uwzględniać: kraj pochodzenia, branżę, strukturę właścicielską i powiązania z organizacjami non-profit lub handlem towarami wrażliwymi. Wdrożenie formularza oceny ryzyka pozwala na skuteczny nadzór nad klientami.
Przykład formularza oceny ryzyka: biura mogą wdrożyć wewnętrzny dokument, w którym oceniają klienta w skali punktowej. Formularz zawiera m.in. pytania o kraj rejestracji, źródła finansowania, powiązania z innymi spółkami oraz historię współpracy. Dzięki temu możliwe jest szybkie przypisanie klienta do jednej z kategorii: niskiego, średniego lub wysokiego ryzyka, co ułatwia dobór odpowiednich środków bezpieczeństwa.
Obowiązki biura wobec klientów z krajów wysokiego ryzyka
Wzmożone środki bezpieczeństwa finansowego (Enhanced Due Diligence)
Dla klientów z takich krajów należy stosować wzmożone środki: uzyskiwanie dodatkowych dokumentów, potwierdzeń źródeł dochodów, opinii notarialnych. Obowiązane biura mogą żądać zaświadczeń podatkowych i wyciągów bankowych, aby ograniczyć ryzyka prania pieniędzy.
Obowiązek odmowy nawiązania lub kontynuacji współpracy
W przypadku wysokiego poziomu ryzyka biuro powinno odmówić świadczenia usług. Odmowę należy udokumentować, przygotować pismo dla klienta i zgłosić sprawę do GIIF, jeśli wymaga tego prawo.
Praktyczne wsparcie i narzędzia dla biur
Narzędzia automatyzujące procesy AML
Na rynku dostępne są narzędzia takie jak ComplyAdvantage czy LexisNexis, które automatyzują monitorowanie list sankcyjnych i pozwalają na szybkie sprawdzanie jurysdykcji wysokiego ryzyka. Warto ustawić własne alerty i wdrażać je w codziennej pracy.
Wzory procedur i polityk
Biura powinny przygotować politykę AML zawierającą opis środków, wzory formularzy EDD i mechanizmy aktualizacji w przypadku zmian FATF i UE. Dobrą praktyką jest stworzenie wewnętrznej polityki ryzyka AML, która jasno określa kryteria oceny klientów z krajów wysokiego ryzyka, wyznacza osoby odpowiedzialne za weryfikację oraz opisuje procedury stosowania wzmożonych środków bezpieczeństwa finansowego. Dzięki temu biuro zyskuje spójny, restrykcyjny i skuteczny mechanizm ochrony przed nadużyciami w systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy.
Szkolenia dla zespołu
Regularne szkolenia online z certyfikatem (np. KNF, Ministerstwo Finansów) pomagają zespołowi utrzymać wiedzę na temat aktualnych zagrożeń i reagować na zmiany w dyrektywach unijnych.
Podsumowanie i rekomendacje dla biur
Warto tworzyć własne listy ostrzegawcze, monitorować zmiany w listach FATF i UE oraz prowadzić dokumentację oceny ryzyka każdego klienta. Aktualizacja wiedzy co najmniej raz na kwartał pozwala zachować zgodność z przepisami i wdrażać skuteczne środki ograniczające ryzyka prania pieniędzy i finansowania terroryzmu.
